Kiedy w kurniku jest za gorąco

Lato to czas, który większości kojarzy się z odpoczynkiem i wytchnieniem. Zupełnie inaczej wygląda to w kurnikach. Wysokie temperatury to czynnik, który mocno obciąża organizmy ptaków i prowadzi do wystąpienia stresu cieplnego. Wiąże się to z dużymi stratami w produkcji. Co dzieje się z ptakami podczas upałów i jakie działania możemy podjąć, kiedy w kurniku jest za gorąco?

Ptaki są zwierzętami stałocieplnymi. Oznacza to, że utrzymują stałą temperaturę ciała, w zależności od gatunku: od 41,1 do 42,6oC. Ciepło powstaje w organizmie dzięki zachodzącym procesom metabolicznym, jego nadmiar zaś jest odprowadzany do otoczenia poprzez układ oddechowy i nieopierzone części ciała, takie jak grzebień, dzwonki, czy skoki. Oddawanie nadmiaru ciepła z organizmu lub odwrotnie – jego zwiększona produkcja i zatrzymywanie, sterowane są przez układ nerwowy oraz hormonalny i nazywane są mechanizmem termoregulacji.

Czym jest w takim razie stres cieplny? To sytuacja, w której mechanizm termoregulacji, z powodu wysokiej temperatury otoczenia, nie jest w stanie poradzić sobie z oddawaniem nadmiaru ciepła bez szkody dla organizmu.
    

Co dzieje się z organizmem ptaka, gdy temperatura otoczenia jest zbyt wysoka?

Strefa komfortu termicznego, czyli temperatura, w której zwierzęta funkcjonują najlepiej, zależy od gatunku i wieku ptaków. Wraz ze wzrostem temperatury otoczenia, organizm podejmuje działania, które mają na celu niedopuszczenie do przegrzania. Na początku będzie to przyspieszenie oddechu oraz zwiększenie przepływu krwi w obrębie grzebienia, dzwonków i skoków. Warto dodać tu, że ptaki nie posiadają gruczołów potowych, a okrywa z piór dodatkowo utrudnia oddawanie ciepła z większości powierzchni ciała. Ptaki w swoim otoczeniu będą poszukiwały miejsc chłodniejszych.

Kiedy organizm ma coraz większe trudności z oddawaniem ciepła, dochodzi do stresu cieplnego. Można zaobserwować wtedy zwiększone pobranie wody, ograniczenie pobrania paszy, zmniejszenie aktywności, uniesienie skrzydeł, nasilone dyszenie przez szeroko otwarty dziób.
 

Jakie są przyczyny i czym będą skutkować poszczególne objawy stresu cieplnego?

Szeroko otwarty dziób pozwala na zwiększenie oddawania ciepła poprzez parowanie wody z powierzchni błon śluzowych. Nasilone dyszenie, tzw. ziajanie, pozwala na oddawanie ciepła poprzez cały układ oddechowy. Umożliwia to obniżenie temperatury ciała, ale jest brzemienne w skutki. Zwiększone parowanie z błon śluzowych powoduje utratę wody z organizmu, sprzyjając wysuszeniu i uszkodzeniu śluzówki. Powietrze w takiej sytuacji omija naturalny filtr, jakim jest jama nosowa, i dostaje się nieoczyszczone do płuc, co sprzyja zakażeniom dróg oddechowych. Intensywna wymiana powietrza w płucach powoduje zbyt szybkie odbieranie dwutlenku węgla z krwi, co skutkuje zaburzeniem równowagi kwasowo-zasadowej płynów ustrojowych. Dochodzi do zasadowicy krwi. Powoduje to obniżenie odporności i podatność ptaków na zakażenia patogenami. Podwyższone pH krwi prowadzi m. in. do ograniczenia dostępności wapnia. W przypadku niosek będzie to skutkowało znoszeniem jaj o cieńszej skorupie.
    
Zwiększone pobieranie wody z jednej strony wiąże się z jej utratą przez błony śluzowe układu oddechowego, a z drugiej – woda ma niższą temperaturę niż ciało ptaka, więc jej pobranie również pozwala obniżyć temperaturę. Normalnie ptaki pobierają około dwukrotnie więcej wody niż paszy. W czasie stresu cieplnego pobranie wody może zwiększyć się kilkukrotnie. Należy przy tym pamiętać, by zapewnić ptakom wodę chłodną. Kiedy temperatura wody przekracza 12oC ptaki zaczynają ograniczać jej pobranie, a przy 24oC nie piją prawie wcale. Zwiększone pobranie wody pozwala również na oddawanie ciepła poprzez częstsze oddawanie kałomoczu. Wiąże się to jednak ze zwiększona utratą elektrolitów i witamin z organizmu, obniżeniem kondycji śluzówki jelit, a w konsekwencji większą podatnością na zakażenia w obrębie układu pokarmowego. Ponadto powoduje zwiększenie wilgotności ściółki, co dodatkowo przyczynia się do obniżenia statusu zdrowotnego stada.
    
Uniesienie skrzydeł powoduje zwiększenie powierzchni, z której oddawane jest ciepło. Zwłaszcza, że pod skrzydłami skóra jest znacznie mniej opierzona. Niejednokrotnie w czasie stresu cieplnego ptaki trzepoczą skrzydłami, żeby zwiększyć ruch powietrza. W przypadku brojlerów takie zachowanie, wraz z innymi czynnikami oddziałującymi na organizm narażony na wysokie temperatury, sprzyja powstawaniu wad w rozwoju mięśnia piersiowego.
    
Ograniczenie aktywności i zmniejszenie pobrania paszy to kolejny element strategii zapobiegania przegrzaniu organizmu. Ruch, a także trawienie i metabolizowanie składników pokarmowych powodują wytwarzanie ciepła. Stąd niechęć ptaków do takiej aktywności w czasie upału. Powoduje to oczywiście znaczne straty w produkcyjności zwierząt, ale odbija się również na zdrowotności ptaków. Pamiętajmy, że w pobieranej paszy znajdują się witaminy i składniki mineralne, na które zapotrzebowanie jest zwiększone w czasie stresu cieplnego.
    
Warto zaznaczyć również rolę układu hormonalnego w procesach termoregulacji. W trakcie stresu cieplnego zmniejsza się stężenie we krwi hormonów tarczycy, które są ważnymi stymulatorami wzrostu zwierząt. Ponadto, przy długotrwałym narażeniu na wysokie temperatury w korze nadnerczy wytwarza się kortykosteron. Jest to hormon długotrwałego stresu, który działa u ptaków podobnie jak kortyzol u ludzi, powodując zmiany tempa metabolizmu, obniżenie odporności, a także powstawanie wolnych rodników, co sprzyja powstawaniu wady mięsa PSE (blade, wodniste, miękkie) u brojlerów.
 

Stres cieplny a stres oksydacyjny

    
Utrzymanie odpowiedniej temperatury ciała w warunkach stresu cieplnego pochłania znaczne ilości energii, która produkowana jest w mitochondriach – komórkowych centrach energetycznych. W trakcie intensywnych procesów przemiany materii powstają duże ilości wolnych rodników, czyli bardzo reaktywnych związków tlenu. W normalnych warunkach są one szybko neutralizowane przez naturalne przeciwutleniacze, takie jak witaminy A, E, C, oraz inne substancje wchodzące w skład tzw. mechanizmu antyoksydacyjnego komórek. Kiedy staje się on niewydolny, wolne rodniki mogą uszkadzać błony komórkowe, struktury DNA w komórkach oraz całe narządy, przyczyniając się do osłabienia organizmu. Mówimy wtedy o stresie oksydacyjnym.
    
Objawy stresu cieplnego mogą pojawić się u ptaków już przy temperaturze powyżej 25oC, aczkolwiek ich nasilenie będzie zależało nie tylko od temperatury, ale również od wilgotności (im wyższa wilgotność, tym mniejsze oddawanie ciepła przez parowanie) oraz ruchu powietrza (im mniejszy, tym szybciej wzrasta temperatura w bezpośrednim otoczeniu ciała ptaków). Przedstawione wyżej mechanizmy pozwalają na przetrwanie ptaków w warunkach wzrastającej temperatury powietrza do około 38oC. Powyżej tej wartości ptaki zaczynają padać.
    
Podsumowując, można stwierdzić, że stres wywołany przez wysokie temperatury jest powodem strat w produkcji, które są wynikiem ograniczenia przyrostów, zwiększenia zużycia paszy, obniżenia statusu zdrowotnego stada oraz zwiększonych upadków.
 

Stres cieplny u drobiu – jak zapobiegać?

Działania mające na celu zapobieganie wystąpieniu stresu cieplnego warto podjąć już na etapie projektowania i budowy kurnika. Usytuowanie obiektu na osi wschód-zachód, pochylenie dachu pod kątem 45o, dobra izolacja termiczna oraz biały kolor ścian i dachu to elementy, które ograniczą nagrzewanie się budynku pod wpływem promieni słonecznych. W budynkach już istniejących należy zadbać o odpowiednie wyposażenie z wydajnym systemem wentylacji na czele. Dobre efekty daje też zamgławianie budynku wodą przy użyciu systemu dysz pracujących pod wysokim ciśnieniem. Prawidłowo działający system zamgławiania nie powinien podnieść wilgotności ściółki, a potrafi obniżyć temperaturę wewnątrz budynku nawet o ponad 10oC.

Kolejnym działaniem, które może podjąć hodowca w celu zminimalizowania ryzyka wystąpienia stresu cieplnego, jest ograniczenie obsady ptaków w budynku w okresie, kiedy spodziewa się wystąpienia wysokich temperatur. Wbrew pozorom ograniczenie wielkości produkcji z 1 m2 w okresie letnim wcale nie musi oznaczać mniejszych zysków, a pozwoli na ograniczenie strat związanych ze zwiększonym zużyciem paszy i dużymi upadkami.

Innym sposobem na  ograniczenie strat w  produkcji z powodu upałów, zwłaszcza w przypadku ptaków rzeźnych, jest żywienie w okresach doby, kiedy temperatura powietrza jest najniższa. Można to uzyskać odpowiednio sterując programem świetlnym.
 

Jak żywić ptaki w okresie podwyższonych temperatur

Bezwzględnie należy też wskazać na szereg czynników żywieniowych, które ułatwią ptakom funkcjonowanie w warunkach ryzyka wystąpienia stresu cieplnego. Na pierwszym miejscu należy postawić odpowiednie zbilansowanie mieszanki paszowej, zwłaszcza pod kątem aminokwasów. Niewłaściwie zbilansowana pasza stwarza sytuację, w której część aminokwasów nie zostanie wykorzystana do budowy białka ze względu na dostarczenie ich do organizmu w niewłaściwych proporcjach. Sprawia to, że muszą one zostać zużyte w procesach energetycznych. Żeby jednak do tego doszło organizm musi je przekształcić, co obciąża metabolizm i zwiększa produkcję ciepła.
    
Chcąc zrekompensować niedobory energii, białka i innych składników pokarmowych wynikające z niższego pobrania paszy, w trakcie upałów należy zwiększyć ich koncentrację w mieszance paszowej. W przypadku energii najlepiej sprawdza się zwiększenie ilości tłuszczu. Największe możliwości szybkiego reagowania na stres cieplny poprzez zmianę składu paszy będą miały fermy, które produkują własne mieszanki paszowe.
    
Wprowadzając zmiany w paszy na okres wysokich temperatur, warto zwrócić uwagę na składniki, które będą wspomagały organizm w trakcie stresu cieplnego lub zapobiegały jego powstawaniu. Będą to makroelementy, takie jak sód, potas, wapń i magnez, oraz elektrolity, które ograniczą zaburzenia w równowadze kwasowo-zasadowej organizmu i wspomogą działanie układów nerwowego, sercowo-naczyniowego i mięśniowego. Stres oksydacyjny pojawiający się w trakcie stresu cieplnego znacząco zwiększa zapotrzebowanie na witaminy A, E, C oraz inne przeciwutleniacze. Dlatego warto zwiększyć ich zawartość w paszy.
    
Kolejną substancją, którą warto włączyć do diety ptaków w czasie upałów, jest betaina, która chroni komórki przed odwodnieniem i usprawnia metabolizm organizmu w czasie stresu cieplnego. Ma to duże znaczenie zwłaszcza w przypadku komórek nabłonka jelit. Ich prawidłowa kondycja w czasie upału zapewnia właściwe wchłanianie składników pokarmowych i poprawia ogólną zdrowotność organizmu.
 

Kompleksowe doradztwo żywieniowe

Wychodząc naprzeciw potrzebom klientów, firma Ewrol proponuje kompleksowe doradztwo żywieniowe, wraz z pełną ofertą premiksów, komponentów białkowych i tłuszczowych, zbóż oraz innych, w tym specjalistycznych dodatków paszowych. Hodowcy mieszający lub chcący zacząć mieszać własne pasze mogą liczyć na indywidualne dostosowanie żywienia do potrzeb zwierząt w warunkach konkretnej fermy.
 

WerVit Nostres

    
Produktem do samodzielnego stosowania, który wspomaga ptaki w czasie upałów i zmniejsza ryzyko wystąpienia stresu cieplnego i oksydacyjnego, jest WerVit Nostres. Dzięki wysokiej zawartości betainy, WerVit Nostres chroni organizm przed odwodnieniem, a zawarte w produkcie substancje o silnym działaniu przeciwutleniającym, takie jak witaminy C i E oraz polifenole roślinne, hamują procesy degradacji komórek wywołane przez przegrzanie organizmu i każdy inny czynnik stresogenny. Synergistyczne działanie betainy i przeciwutleniaczy pomaga zachować prawidłowe funkcje organizmu w warunkach silnego stresu i wysokiej temperatury.
    
Warto też wspomnieć o transporcie, podczas którego zachodzi ryzyko odwodnienia i przegrzania ptaków. Załadunek i przewożenie wiążą się z dużym stresem, który uruchamia w organizmie szereg procesów doprowadzających do stresu oksydacyjnego. Powoduje to straty w postaci upadków oraz pogorszenia jakości mięsa. Betaina oraz silne przeciwutleniacze zawarte w produkcie WerVit Nostres będą zabezpieczać organizm ptaków również w tej sytuacji.
 

WerVit Regen

    
Dużo większe pobranie wody i częste oddawanie kałomoczu w trakcie upałów prowadzi do pogorszenia kondycji śluzówki jelit. W połączeniu z wilgotną ściółką stanowi to duże zagrożenie  dla zdrowotności ptaków. Dlatego też warto w tym czasie włączyć do diety WerVit Regen – preparat będący mieszaniną wyselekcjonowanych kwasów organicznych i naturalnych składników roślinnych o silnym działaniu bakteriobójczym, przeciwzapalnym i stymulującym odporność, wzrost oraz wykorzystanie paszy. Zawarte w produkcie średniołańcuchowe kwasy tłuszczowe (MCFA) wykazują działanie bakteriostatyczne i bakteriobójcze już przy niskich stężeniach. W połączeniu z kwasem masłowym i glukonowym znacząco poprawiają kondycję nabłonka jelita cienkiego i stymulują rozwój kosmków jelitowych, poprawiając wchłanianie składników pokarmowych. Ponadto, wpływają znacząco na poprawę integralności jelit i wzmacniając połączenia między komórkami nabłonka. Ma to szczególne znaczenie w trakcie stresu cieplnego, gdyż luźne połączenia między komórkami nabłonka sprzyjają wnikaniu toksyn i patogenów do krwiobiegu oraz przyczyniają się do utraty wody z organizmu. Działanie kwasów zawartych w WerVit Regen uzupełnia mieszanina olejków eterycznych: eukaliptusowego, cynamonowego, z oregano, Yucca Shidigera i eugenol pochodzący z goździków, które mają właściwości przeciwzapalne, ściągające i wspomagają regenerację nabłonka jelit. Taki zestaw składników stanowi duże wsparcie dla jelit w okresie upałów.

Zadbanie o odpowiednie warunki w kurnikach oraz właściwie dobrane żywienie to skuteczne wsparcie dla drobiu narażonego na stres cieplny.