Włókno w żywieniu świń – rola, działanie i źródła

Rola i znaczenie włókna w żywieniu świń – kluczowy składnik mieszanek paszowych

Prawidłowo przygotowane receptury mieszanek paszowych dla świń powinny w całości pokrywać zapotrzebowanie na energię, białko i aminokwasy, witaminy, składniki mineralne oraz – przez długi czas niedoceniane, ale ważne dla zdrowia i prawidłowego funkcjonowania zwierząt – włókno. 

 

Wpływ włókna na uczucie sytości i zachowanie zwierząt 

Podstawową rolą włókna w przewodzie pokarmowym świń jest funkcja balastowa, czyli wywoływanie uczucia sytości. Włókno pęcznieje, szybko wypełniając żołądek, co pobudza mechanoreceptory i sygnalizuje sytość. Dzięki temu zwierzę przestaje pobierać paszę w nadmiarze. Uczucie sytości działa uspokajająco, ograniczając agresję i kanibalizm zwierząt.
 

Konsekwencje nadmiaru lub niedoboru włókna w paszy 

Z drugiej jednak strony, znaczne przekroczenie zalecanego poziomu włókna w paszy może spowodować jej zbyt małe pobranie, w konsekwencji prowadząc do powstania niedoborów pozostałych składników pokarmowych, w tym białka i energii, co z kolei upośledza produkcję oraz może prowokować świnie do zachowań agresywnych. 

 

Mechaniczne i fizjologiczne działanie włókna 

 

Pobudzanie kosmków jelitowych i sekrecji enzymów 

Poprzez działanie typowo mechaniczne, włókno wpływa również na aktywność kosmków jelitowych, czego efektem jest pobudzanie wydzielania enzymów trawiennych oraz zwiększenie efektywności wchłaniania składników pokarmowych ze światła przewodu pokarmowego. 
 

Regulacja pH treści pokarmowej i wpływ na zdrowotność  

Wyższa zawartość włókna w mieszance wydłuża czas zalegania paszy w żołądku, co skutkuje zwiększoną sekrecją kwasu solnego. W efekcie jego stężenie w treści pokarmowej rośnie, a pH spada. Niższe pH sprzyja wyższej aktywności enzymatycznej, lepszemu wykorzystaniu składników pokarmowych odżywczych (poprawie FCR) oraz korzystnie wpływa na modulowanie składu mikrobiologicznego jelit i zdrowotność zwierząt

 

Rozkład włókna w organizmie świń 

 

Fermentacyjne trawienie włókna u świń dorosłych 

Choć włókno jest składnikiem pokarmowym niemal nierozkładanym przez enzymy endogenne zwierząt monogastrycznych, nie oznacza to, że nie ulega w ogóle rozkładowi w organizmie świń. Wraz z rozwojem ich układu pokarmowego pojawia się zdolność do częściowego rozkładu włókna. Jest to jednak rozkład fermentacyjny, zachodzący dzięki działalności i aktywności enzymów bakterii bytujących głównie w rozwiniętym już jelicie ślepym. 
 

Znaczenie lotnych kwasów tłuszczowych 

Produktem rozkładu bakteryjnego włókna są lotne kwasy tłuszczowe, które – zgodnie z danymi zawartymi w normach żywienia świń [1993] – mogą pokryć zapotrzebowanie bytowe świń od 5 do nawet 28%. Zdolność częściowego rozkładania włókna z paszy występuje wyłącznie u osobników dorosłych i w zasadzie dotyczy tylko zwierząt starszych, długo żyjących.

 

Włókno a perystaltyka i formowanie kału 

 

Rola włókna w zapobieganiu zaparciom i odwodnieniu 

Poziom i udział poszczególnych frakcji włókna w znacznym stopniu decyduje również o perystaltyce przewodu pokarmowego. Odpowiednia ilość i jakość włókna zawartego w paszy ułatwia przesuwanie mas pokarmowych, przez co zapobiega zaparciom, które zdarzają się często u loch i tuczników. Stosowanie w paszy dla tych zwierząt właściwego poziomu włókna zapobiega odwodnieniu mas pokarmowych zalegających w przewodzie pokarmowym, co znacząco zwiększa ich objętość i prowokuje zwierzę do częstszych wypróżnień, a także ułatwia sam proces wypróżniania (ze względu na większe uwodnienie masy kałowej). 

 

Właściwości resorpcyjne włókna i ich znaczenie 

Włókno jest również składnikiem zdolnym do resorbowania wody – czyli jej wiązania, zatrzymywania i oddawania w specyficznych warunkach – co decyduje o jego roli w formowaniu kału oraz zatrzymywaniu wody w organizmie.

 

Włókno a oczyszczanie przewodu pokarmowego 

 

Ochrona przed namnażaniem bakterii i działanie przeciwmykotoksynowe 

Dodatkowo, większa ilość włókna przyspiesza transfer treści przez przewód pokarmowy i „czyści” jelita z zalegających pozostałości innych składników pokarmowych, przez co utrudnia namnażanie nadmiernej ilości bakterii.

Poza zdolnością „wymiatania” pozostałości składników pokarmowych i niestrawionych produktów przemiany materii, włókno posiada również zdolność wiązania i wydalania – w formie związanej, poza organizm – niektórych mykotoksyn i amin. 

Skład i definicje włókna – błędne interpretacje 

 

Włókno pokarmowe a włókno surowe – najczęstsze nieporozumienia 

Bardzo szerokie działanie włókna i jego silne oddziaływanie na układ pokarmowy zwierząt wynika przede wszystkim z ogromnej liczby oraz różnorodności składników wchodzących w jego skład. Właśnie ta różnorodność składników i ich specyficzne oddziaływanie stanowiły podstawowe ograniczenie w stworzeniu jasnej definicji włókna, co od zawsze stwarzało wiele problemów, a czego przykłady do dziś spotkać można w mediach, a nawet w fachowej literaturze. Jednym z najczęściej popełnianych błędów jest zamienne stosowanie pojęć „włókno pokarmowe” i „włókno surowe”. W praktyce, i najprościej ujmując, włókno surowe, do którego zaliczane są celuloza, ligniny i częściowo hemiceluloza, stanowi część włókna pokarmowego (popularnie określanego jako błonnik). 

 

Podział włókna ze względu na rozpuszczalność 

 

Włókno rozpuszczalne – fermentacja i hydrożele 

Oceniając źródła włókna pod kątem użyteczności dla zwierząt, warto dodatkowo zwrócić uwagę na ich rozpuszczalność w wodzie. Rozpuszczalność stanowi efekt zdolności włókna do wiązania wody, pęcznienia. Pęcznienie, a więc szybkie powiększanie swojej objętości, następuje w konsekwencji rozprzestrzeniania się makrocząstek na skutek wchłaniania wody z zewnątrz. Włókno, pod względem rozpuszczalności, podzielone zostało na dwie frakcje, tj.: rozpuszczalne w wodzie i nierozpuszczalne w wodzie. Podstawową cechą włókna rozpuszczalnego jest zdolność do fermentowania, czyli rozkładu mikrobiologicznego, dlatego jest to najczęściej włókno lepkie i fermentujące. W skład tej frakcji wchodzą pektyny, większość hemiceluloz i niektóre polisacharydy. 

 

Włókno nierozpuszczalne – perystaltyka i rozwój układu pokarmowego 

Włókno nierozpuszczalne w wodzie pochodzi ze źródeł niefermentujących i niekleistych, które nie podlegają rozkładowi mikrobiologicznemu. Do tej frakcji zaliczane są ligniny, celulozy, niektóre hemicelulozy.

Elementy włókna surowego w dużej części należą do frakcji nierozpuszczalnej i niefermentującej włókna, która rzutuje przede wszystkim na perystaltykę jelit, rozwój przewodu pokarmowego i układu enzymatycznego.

Z kolei włókno rozpuszczalne i fermentujące stanowi źródło energii, moduluje skład mikroflory jelitowej, ale również utrudnia rozkład i wchłanianie składników pokarmowych z przewodu pokarmowego na skutek tworzenia w jelitach tzw. hydrożeli. W celu ograniczenia negatywnej roli włókna fermentującego należy stosować w mieszankach paszowych dla świń enzymy NSP. 

 

Zróżnicowane zapotrzebowanie świń na włókno 

Zapotrzebowanie świń na włókno surowe jest zróżnicowane i waha się od 3-3,4% w przypadku mieszanek paszowych dla najmłodszych grup do nawet 6-7% w przypadku loch prośnych. W mieszankach dla warchlaków i tuczników rekomendowany poziom włókna surowego oscyluje od 3,5 do 4,5%. Nie są to wartości niskie, dlatego w trakcie bilansowania receptur mieszanek paszowych dla poszczególnych grup technologicznych świń warto zwrócić szczególną uwagę na komponenty wprowadzające wysoki udział tego składnika pokarmowego. 

 

Źródła włókna w paszach dla świń 

 

Zboża: jęczmień i owies

Typowym i najczęściej wykorzystywanym źródłem włókna w mieszankach paszowych dla świń jest jęczmień. W zależności od formy i odmiany zawiera najczęściej od 4 do 6,5% włókna surowego, co w porównaniu do innych zbóż stanowi ciekawą wartość, ale w przypadku zwierząt stada podstawowego i tuczników, nawet przy wysokim udziale tego zboża w mieszance paszowej, nie pokryje zapotrzebowania na ten składnik pokarmowy. Dodatkowo, jęczmień już od kilku lat staje się w Polsce komponentem trudno osiągalnym na większą skalę i nietanim. Problem z dostępnością pojawia się również w przypadku owsa, który – z uwagi na stosunkowo niskie plony i konkurencję ze strony przemysłu spożywczego – rzadko spotykany jest w paszach dla świń. 

 

Otręby jako potencjalne źródło włókna

Ponad 9% włókna zawierają otręby (pszenne, żytnie, jęczmienne, prosowe), ale pomimo dostępności w wielu kręgach, nie są chętnie wykorzystywane ze względu na duże ryzyko zanieczyszczenia grzybami i mykotoksynami, które negatywnie oddziałują na organizm świń, szczególnie loch, prosiąt i warchlaków. 

 

Wysłodki buraczane i łuska sojowa – zalety i ograniczenia

Bogatymi we włókno komponentami są również suche wysłodki buraczane oraz łuska sojowa. Niestety, oba te komponenty przed zastosowaniem w paszach zazwyczaj należy rozdrobnić, co, ze względu na ich formę (twardy pellet), w wielu przypadkach stanowi kosztowny i trudny technologicznie zabieg. 

 

Amirap Standard – nowoczesna alternatywa paszowa

Świetną alternatywą dla powszechnie znanych materiałów paszowych wprowadzających włókno jest komponent białkowo-energetyczny Amirap Standard, który charakteryzuje się zawartością białka na poziomie 33%, tłuszczu na poziomie 7% i włókna ponad 11%. Z uwagi na specyficzny sposób produkcji (złożony, wieloetapowy proces tłoczenia nasion w ściśle kontrolowanych warunkach), Amirap Standard charakteryzuje się wysoką smakowitością i strawnością poszczególnych składników pokarmowych oraz czystością mikrobiologiczną surowca, co pozytywnie wpływa na wielkość pobrania paszy oraz bezpieczeństwo i zdrowotność zwierząt.