Substancje antyżywieniowe w paszach dla świń

Substancje antyżywieniowe (antyodżywcze, ANF) w paszach dla świń – jak ograniczyć ich negatywny wpływ na zdrowie i wyniki produkcyjne stada?

Skarmiana pasza decyduje o zdrowotności świń i efektywności produkcji, a jej strawność, smakowitość oraz odpowiednie dodatki enzymatyczne mają kluczowe znaczenie w wykorzystaniu pełnego potencjału zwierząt. Aby maksymalnie wykorzystać potencjał produkcyjny obecnie utrzymywanych ras świń, skarmiana pasza, oprócz optymalnie zbilansowanych składników pokarmowych, powinna charakteryzować się wysoką wielkością pobrania oraz dobrą strawnością. O wielkości pobrania paszy, a więc czynniku bezpośrednio wpływającym na poziom dostarczanych do organizmu składników pokarmowych, decyduje nie tylko zawartość podstawowych składników (w tym głównie włókna i tłuszczu), lecz w dużym stopniu także jej smakowitość. Z kolei strawność, czyli parametr określający stopień przyswojenia przez organizm pobranej puli składników pokarmowych, zależy od jakości użytych materiałów paszowych, w szczególności od stopnia ich przetworzenia oraz zawartości substancji antyżywieniowych. Substancje te wpływają nie tylko na strawność, lecz również na smakowitość paszy i zdrowotność zwierząt. 

W tym artykule wyjaśnimy czym są substancje antyżywieniowe oraz podpowiemy jak ograniczać ich negatywne skutki!

 

Czym są substancje antyżywieniowe w paszach dla świń? 

Substancje antyżywieniowe (antyodżywcze) to związki chemiczne naturalnie występujące w materiałach paszowych pochodzenia roślinnego. Z chemicznego punktu widzenia większość składników antyżywieniowych wchodzi w skład włókna pokarmowego, dlatego w naturalnych warunkach substancje te praktycznie nie ulegają trawieniu w świetle przewodu pokarmowego zwierząt monogastrycznych lub ulegają mu w nieznacznym stopniu. W roślinach stanowią część ich mechanizmów obronnych, które decydują o niechęci zwierząt do ich spożycia, co umożliwia ich rozsiewanie i dalszy wzrost ich części generatywnych.
 

Wpływ substancji antyżywieniowych na organizm zwierząt monogastrycznych

Obecność substancji antyżywieniowych w zbożach oraz nasionach strączkowych i oleistych znacząco wpływa na zdrowotność i efektywność produkcyjną świń. Przede wszystkim substancje te nie są trawione przez zwierzęta monogastryczne, a ich obecność w znacznym stopniu ogranicza strawność składników pokarmowych dostarczanych z paszą. Wynika to ze specyficznych właściwości substancji antyżywieniowych, w tym zdolności tworzenia trwałych połączeń z białkami, tłuszczami i składnikami mineralnymi, co uniemożliwia efektywne trawienie i wchłanianie tych składników. 

Do innych niekorzystnych zjawisk zalicza się:

• wzrost lepkości treści pokarmowej, co może powodować szybszy jej pasaż i obniżenie strawności składników pokarmowych,
• zaburzenia sekrecji enzymów trawiennych, głównie zmniejszanie aktywności enzymów trzustki (amylazy, lipazy, trypsyny i chymotrypsyny),
• zakłócenia równowagi mikrobiologicznej, ze względu na nadmierne namnażanie się patogennej flory jelitowej,
• negatywne oddziaływanie na błonę śluzową jelit prowadzące do wystąpienia reakcji obronnych organizmu, w tym przede wszystkim zmian zapalnych,
• powstawanie w jelicie grubym większej ilości gazów jelitowych na skutek nadmiernej fermentacji niestrawionych wcześniej składników pokarmowych, co niekorzystnie wpływa na samopoczucie zwierzęcia, 
• wzrost endogennej sekrecji wody, a wraz z nią białka, lipidów i elektrolitów, co powoduje nadmierne ich wydalanie i straty,
• znaczące pogorszenie smakowitości paszy, czego efektem jest spadek jej wielkości pobrania i efektywności żywienia.

 

Najczęściej występujące substancje antyodżywcze w paszach dla świń 

Słabsze trawienie podstawowych składników paszy (białek, tłuszczów, składników mineralnych i witamin) oraz wchłanianie ich produktów rozkładu związane jest z obecnością związków wodochłonnych, np. β-glukanów w jęczmieniu i owsie czy pentozanów w życie. Zwiększenie wodochłonności paszy powoduje wiązanie większej ilości wody i wzrost objętości paszy, co przyczynia się do zwolnienia tempa przechodzenia treści przez przewód pokarmowy. Powstały śluz tworzy natomiast lepkie żele, które stanowią rodzaj nieprzepuszczalnego filtra, utrudniającego dostęp enzymów do ich substratów, co prowadzi do pogorszenia strawności. Nadmierny rozwój flory bakteryjnej w przewodzie pokarmowym, namnażającej się w wyniku zalegania dużych ilości niestrawionych składników pokarmowych, prowadzi do powstania produktów fermentacji nieprzyswajalnych przez zwierzęta, które mogą być przyczyną biegunek, szczególnie u młodych osobników. 

Tabela 1. Zawartość frakcji NSP w zbożach (w s.m.), wg różnych autorów. 



Według licznych badań prowadzonych przez różne jednostki naukowe, zawartość poszczególnych składników włókna pokarmowego w paszach, w tym również substancji antyżywieniowych, podlega znacznym wahaniom i zależy od wielu czynników, m.in. gatunku rośliny i jej odmiany, warunków klimatycznych, czasu zbioru oraz okresu przechowywania. Dla przykładu, poziom substancji antyżywieniowych w zbożach jest najwyższy bezpośrednio po zbiorach, a w trakcie przechowywania ulega obniżeniu.

Analizując grupę zbóż, na pierwszy plan wychodzą polisacharydy nieskrobiowe (NSP), do których zaliczamy celulozę i hemicelulozę – główny materiał budulcowy ścian komórkowych roślin. Dodatkowo w strukturze włókna pszenżyta, pszenicy, jęczmienia i owsa występują znaczne ilości arabinoksylanów oraz niewielkie ilości β-glukanów. Ziarna kukurydzy i sorga zawierają pewne ilości arabinoksylanów, natomiast nasiona rzepaku i grochu – oprócz arabinoksylanów, pektyn i galaktozanów – zawierają również oligosacharydy (rafinozę, stachylozę i celobiozę). 
Z kolei soja jest stosunkowo bogata w oligosacharydy z rodziny rafinozy (rafinoza, stachioza, werbaskoza), należące do α-galaktozydów, które stanowią ok. 5% suchej masy nasion soi oraz 4-6% suchej masy nasion poekstrakcyjnej śruty sojowej. Włókno pokarmowe soi składa się z celulozy, hemicelulozy i pektyn, natomiast poekstrakcyjna śruta sojowa zawiera ok. 22,7% węglowodanów w formie NSP.

 

Jak ograniczać negatywne skutki substancji antyżywieniowych?

Wymienione polisacharydy nieskrobiowe (NSP) należą do związków, które nie mogą być rozłożone w przewodzie pokarmowym świń bez zastosowania enzymów endogennych, tzw. enzymów paszowych. Dodatek tych substancji, przy właściwym doborze enzymu oraz jego zastosowaniu (dawkowanie i wymieszanie), decyduje o poprawie bezpieczeństwa skarmianej paszy, zdrowotności zwierząt oraz efektywności produkcyjnej. Fitaza, β-glukanaza i β-ksylanaza, w dawkach rejestracyjnych, są zawarte w premiksach farmerskich linii Naszmix, dostępnych w naszym sklepie lub u handlowca.